Πώς και γιατί η εύρεση νοήματος στη ζωή μπορεί να βελτιώσει την ευημερία

Στη σημερινή καταναλωτική, ταχέως εξελισσόμενη κουλτούρα, η αναζήτηση νοήματος στη ζωή μπορεί να μην είναι ο άμεσος στόχος όλων. Ωστόσο, η έρευνα δείχνει ότι η εύρεση νοήματος στη ζωή, όποιο κι αν είναι αυτό για το άτομο, θα μπορούσε να ωφελήσει σημαντικά την ευημερία.

Η επιδίωξη του νοήματος έχει υπογραμμίσει την ανθρώπινη δραστηριότητα για χιλιετίες, αν όχι περισσότερο – που εκτείνεται από στοχαστές όπως ο Αριστοτέλης και ο Πλάτωνας μέχρι τους σύγχρονους φιλοσόφους, ψυχολόγους και επιστήμονες. Ενώ συνυπάρχουν διαφορετικές αντιλήψεις για το νόημα, τόσο οι κοσμικοί όσο και οι θρησκευτικοί στοχαστές συμφωνούν ότι η «αναζήτηση νοήματος» είναι ένα ουσιαστικό μέρος του να είσαι άνθρωπος — είτε πιστεύουν ότι πηγάζει από τη βιολογική εξέλιξη είτε από μια έμφυτη προδιάθεση. Στην ισλαμική παράδοση, για παράδειγμα, αυτό είναι γνωστό ως «fitra». Ο κεντρικός ρόλος που παίζει η αναζήτηση νοήματος στην ανθρώπινη εμπειρία δεν πρέπει να αποτελεί έκπληξη. Η έρευνα δείχνει ότι όχι μόνο η εύρεση της αίσθησης του νοήματος στη ζωή ενημερώνει τους στόχους και τις προτεραιότητές μας, αλλά διαμορφώνει επίσης τον τρόπο με τον οποίο ανταποκρινόμαστε στις ανατροπές της ζωής. Οι μελέτες, για παράδειγμα, καταδεικνύουν σταθερά μια σχέση μεταξύ της εύρεσης νοήματος στη ζωή και της εμπειρίας ψυχολογικής ευεξίας.

Πώς αντλούμε νόημα στη ζωή;

Η υπαρξιακή ψυχολογία επιδιώκει να μελετήσει «τα μεγάλα ερωτήματα της ζωής» και γενικά ορίζει τρεις κύριες πηγές εύρεσης υποκειμενικού νοήματος: συνοχή ή αίσθηση ότι η ζωή «έχει νόημα» κατοχή σαφών, μακροπρόθεσμων στόχων και αίσθηση σκοπού νιώθοντας ότι έχουμε σημασία, από υπαρξιακή σκοπιά. Μια πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Nature Human BehaviourTrusted Source επίσης προτείνει μια τέταρτη πηγή εξαγωγής νοήματος στη ζωή – τη βιωματική εκτίμηση ή την εκτίμηση των μικρών πραγμάτων στη ζωή, όπως ένας απλός καφές ή η ομορφιά ενός ηλιοβασιλέματος. Όταν ρωτήθηκε εάν κάποια από αυτές τις τέσσερις πτυχές είναι πιο ωφέλιμη από άλλες για την ψυχολογική ευεξία, ο καθηγητής Joshua Hicks, καθηγητής κοινωνικής και ψυχολογίας προσωπικότητας στο Texas A&M University, ένας από τους συγγραφείς της μελέτης που αναφέρεται παραπάνω, είπε στο Medical News Today: «Η εικασία μου είναι ότι μια βέλτιστη αίσθηση του νοήματος προέρχεται από υψηλά επίπεδα καθεμιάς από τις πτυχές. Τούτου λεχθέντος, είναι πιθανόν διαφορετικοί παράγοντες να είναι πιο σημαντικοί σε διαφορετικές καταστάσεις καθ’ όλη τη διάρκεια ζωής.»

«Καθώς μεγαλώνουμε, η αίσθηση της σημασίας μπορεί να γίνει πιο σημαντική για τα άτομα, ίσως για να κατευνάσει τους φόβους για τη θνησιμότητα κάποιου μαζί με άλλες ανησυχίες που σχετίζονται με την ηλικία. Υποθέτω ότι η βιωματική εκτίμηση ποικίλλει σε όλη τη διάρκεια της ζωής και είναι ίσως ακόμη πιο σημαντική καθώς μεγαλώνουμε, καθώς βοηθά τη ζωή να φαίνεται αξιόλογη, ακόμα κι αν οι μακροπρόθεσμοι στόχοι φαίνονται λιγότερο εφικτοί – ίσως δημιουργώντας απώλεια σκοπού – και η μνήμη κατακερματίζεται περισσότερο, οδηγώντας σε απώλεια της συνοχής», πρόσθεσε. Η καθηγήτρια Rebecca Schlegel, καθηγήτρια κοινωνικής και ψυχολογίας προσωπικότητας στο Texas A&M University, επίσης συγγραφέας αυτής της μελέτης, προειδοποίησε ότι ενώ μια «επιτυχής» αναζήτηση νοήματος μπορεί να είναι ευεργετική, μια αποτυχημένη αναζήτηση νοήματος μπορεί να είναι αντιπαραγωγική. «Νομίζω ότι το να ψάχνεις αλλά να νιώθεις ότι δεν βρήκες μια ικανοποιητική απάντηση μπορεί στην πραγματικότητα να έχει μπούμερανγκ. Για παράδειγμα, κάποιος μπορεί να αναζητήσει ένα κοσμικό ή απόλυτο νόημα και να καταλήξει να νιώθει απογοητευμένος. Συγκριτικά, η αναζήτηση της ομορφιάς στην καθημερινή ζωή μπορεί να σας βοηθήσει να ζήσετε μια επιτυχημένη αναζήτηση νοήματος», μας είπε.

Υπέρβαση του εαυτού

Τα στοιχεία δείχνουν ότι οι υπερβατικές αξίες – που υπερβαίνουν την ικανοποίηση των δικών μας επιθυμιών και αναγκών για την επιδίωξη υψηλότερων στόχων – μπορεί επίσης να συμβάλουν σε μια επιτυχημένη αναζήτηση νοήματος. Σε μια πρόσφατη μελέτη από το Journal of Experimental Social Psychology, οι ερευνητές υπενθύμισαν στους ανθρώπους αγχωτικά θέματα που είχαν προηγουμένως αποδειχθεί ότι κάνουν τους συμμετέχοντες αναστατωμένους και αμυντικά εχθρικούς. Στη συνέχεια ζήτησαν από τους συμμετέχοντες να περιγράψουν πώς οι στόχοι της ζωής τους αντανακλούσαν τις υψηλότερες αξίες τους. Οι ερευνητές κατέγραψαν την εγκεφαλική δραστηριότητα των συμμετεχόντων μέσω ΗΕΓ και χρησιμοποίησαν ερωτηματολόγια για να αξιολογήσουν διάφορες πτυχές της προσωπικότητάς τους. Στο τέλος, βρήκαν ότι οι άνθρωποι που ασχολούνται επίμονα με την επιδίωξη να αντλήσουν νόημα και εστιάζουν σε ανιδιοτελείς, υπερβατικές αξίες, τείνουν να έχουν περισσότερα συναισθήματα προσωπικής δύναμης σε στρεσογόνες καταστάσεις και να κάνουν λιγότερο σκληρές κρίσεις. Όταν ρωτήθηκε γιατί μπορεί να συμβαίνει αυτό, ο καθηγητής Ian McGregor, καθηγητής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Waterloo, και πρώτος συγγραφέας της μελέτης, είπε στο MNT ότι η εστίαση σε μη υλιστικές κατευθυντήριες αξίες μας κάνει πιο ανθεκτικούς σε απογοητεύσεις και αποτυχίες στη ζωή. Σημείωσε ότι η εστίαση μακριά από την υλική πραγματικότητα και στην καθοδήγηση αξιών μπορεί να ενεργοποιήσει ένα «βασικό ντοπαμινεργικό σύστημα κινήτρων που σβήνει αυτόματα το άγχος και τα σχετικά φαινόμενα». Πρόσθεσε ότι όταν συνδυάζεται με την υπέρβαση του εαυτού, η αναζήτηση του νοήματος μπορεί επίσης να κάνει τους ανθρώπους πιο γενναιόδωρους και επιεικής, καθώς έχουν «λιγότερη ανάγκη να ανταποκριθούν στο άγχος με άμυνες που είναι εχθρικές ή αυτοεξυπηρετούμενες».

Βρίσκοντας νόημα στη ζωή

Όταν ρωτήθηκε πώς να προσεγγίσετε την αναζήτηση νοήματος, ο καθηγητής Schlegel σημείωσε ότι η προσπάθεια να είναι κάποιος συνεπής με τις ηθικές αξίες του μπορεί να συμβάλει στην αύξηση των συναισθημάτων νοήματος: «Πολύ μεγάλο μέρος της δουλειάς μου αφορά τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι χρησιμοποιούν την αληθινή τους αντίληψη για τον εαυτό τους ως πηγή νοήματος και οι ηθικοί κώδικες είναι ένα καθοριστικό χαρακτηριστικό του αληθινού εαυτού. Για αυτόν τον σκοπό, το να ζεις με τρόπους που συνάδουν με την ηθική σου (π.χ. στη δουλειά σου, στις σχέσεις σου κ.λπ.) παίζει μεγάλο ρόλο για να εντοπίσεις το νόημα της ζωή σου». Ο καθηγητής McGregor πρόσθεσε, ωστόσο, ότι η προσπάθεια για νόημα μπορεί να έχει μειονεκτήματα αλλά και πλεονεκτήματα: «Στη σύγχρονη κουλτούρα μας υπάρχουν πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της αναζήτησης νοήματος. Οι αξίες της σύγχρονης κοσμικής κουλτούρας ωφελούν περισσότερο από την αναζήτηση νοήματος. Ως εκ τούτου, οι άνθρωποι που αναζητούν νόημα μπορεί μερικές φορές να αισθάνονται ότι δεν τα βάζουν με τους ανθρώπους στον κόσμο γύρω τους, που δεν ενδιαφέρονται για την αναζήτηση νοήματος. Και οι άνθρωποι που δεν ενδιαφέρονται για την αναζήτηση νοήματος μπορεί να θεωρήσουν ότι οι αναζητητές νοημάτων είναι λίγο επίπονοι επειδή τείνουν να περιπλέκουν τα πράγματα φέρνοντας ηθικές σκέψεις στις αποφάσεις». Ο καθηγητής Χικς συμφώνησε ότι «η τρέχουσα κατάσταση του κόσμου δεν είναι πολύ ευνοϊκή για μια προσωπική ύπαρξη με νόημα». «Ο πόλεμος, το οικολογικό άγχος, οι πανδημίες και η πολιτική πόλωση μπορούν όλα να διαταράξουν την αίσθηση του νοήματος μας», επεσήμανε. «Ναι, καθένα από αυτά τα πράγματα μπορεί να αποκρυσταλλώσει τους στόχους μας, οδηγώντας ίσως προσωρινά σε μεγαλύτερη αίσθηση σκοπού, αλλά δεν είμαι σίγουρος αν αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μια διαρκή αίσθηση του νοήματος, επειδή καθένα από αυτά σχετίζεται επίσης με το φόβο και τη δυσπιστία που σίγουρα παρεμβαίνει στην ικανότητά μας να ανιχνεύουμε νόημα στην καθημερινή μας ύπαρξη», σημείωσε. Ο Δρ Κεντ πρόσθεσε ότι, βλέποντας ότι πολλοί από τους σταθερούς θεσμούς που παρείχαν ένα πλαίσιο νοήματος στο παρελθόν αμφισβητούνται επί του παρόντος, «ζούμε σε μια ταραχώδη κοινωνική και υπαρξιακή στιγμή». «Οι καιροί αλλάζουν, αλλά οι θεμελιώδεις κοινωνικές, ψυχολογικές, σωματικές και πνευματικές ανάγκες δεν αλλάζουν», είπε. «Νομίζω ότι η βελτίωση που έρχεται μαζί με την αναζήτηση νοήματος είναι πιο αποτελεσματική όταν βασίζεται στην αληθινή επιθυμία να κατανοήσουμε πώς ταιριάζουμε σε αυτόν τον κόσμο», εξήγησε. Όσο για το πώς να το γνωρίζουμε αυτό, ο Abubakar σημείωσε ότι ένα καλό μέρος για να ξεκινήσετε μπορεί να αφιερώνετε λίγο χρόνο από τη βοή της καθημερινής ζωής για να αναλογιστούμε τον περίπλοκο σχεδιασμό του σύμπαντος που κατοικούμε, πώς έγινε όλο αυτό, και τι μπορεί να σημαίνει όλο αυτό για τον σκοπό μας.